مفهوم سبک رهبری بوروکراتیک (Bureaucratic Leadership)

تعریف رهبری بوروکراتیک

شنیدن کلمه بوروکراتیک برای بسیاری از ما یادآور بوروکراسی، تشریفات اداری، ناکارآمدی، و کاغذبازی‌های بی‌پایان! درحالی‌که این تصورات رایج در خصوص بوروکراسی وجود دارند، حقیقت این است که سبک رهبری بوروکراتیک، زمانی که به‌درستی اجرا شود، می‌تواند ثبات، پیش‌بینی‌پذیری و انصاف را برای سازمان‌های پیچیده به ارمغان بیاورد.

سؤال اولی که بهتر است جواب دهیم این است رهبری بوروکراتیک دقیقاً چیست؟ در اصل رهبری بوروکراتیک، سبکی از رهبری است  که بر پایبندی دقیق به قوانین، رویه‌ها و ساختارهای سلسله‌مراتبی تأکید دارد. همه چیز در مورد نظم، ثبات و بی‌طرفی است.

ریشه‌های نظری رهبری بوروکراتیک را می‌توان در ماکس وبر، جامعه‌شناس آلمانی جستجو کرد. ماکس وبر معتقد بود که بوروکراسی منطقی‌ترین و کارآمدترین راه برای سازماندهی سازمان‌های بزرگ است. از نظر مارکس وبر چندین اصل کلیدی در سبک رهبری بوروکراتیک حائز اهمیت است:

• سلسله‌مراتب اقتدار: اولین مورد وجود سلسله‌مراتب اقتدار در سبک رهبری بوروکراتیک است؛ یعنی زنجیره‌ای روشن از فرمان که بااقتدار از بالابه‌پایین در جریان است. همه افراد در سازمان می‌دانند به چه کسانی گزارش می‌دهند و چه کسانی به آنها گزارش می‌دهند.
• تقسیم کار: دومین مورد مسئله تقسیم کار است . وظایف تخصصی بر اساس مهارت و تخصص افراد به آنها محول می‌شود. این موجب ارتقا کارایی و تخصص در سازمان می‌شود.
• قوانین و رویه‌های رسمی: سومین مورد، قوانین و رویه‌های استاندارد شده، بر تمام جنبه‌های سازمان حاکم است. این امر ثبات، پیش‌بینی‌پذیری و انصاف را در سازمان تضمین می‌کند.
• بی‌شخصیتی: چهارمین مورد این است که در سازمان بروکراتیک محور تصمیمات بر اساس معیارهای عینی گرفته می‌شود نه بر اساس روابط شخصی یا سوگیری. این مسئله باعث ترویج انصاف و بی‌طرفی در سازمان می شود.
• ارتقای شغلی بر اساس شایستگی: پنجمین مورد این است که کارمندان بر اساس مهارت‌ها، تجربه و عملکردشان ارتقا می‌یابند، نه بر اساس علاقه‌مندی یا ارتباطات شخصی با مدیران سازمان.

سناریوی ۱: بازرسی ایمنی خطوط هوایی (قابلیت اطمینان بالا)

برای شفافیت بهتر است پادکست را با یک سناریو ادامه دهیم.  یک بازرس ایمنی خطوط هوایی در حال آماده‌شدن برای انجام یک بازرسی معمول از یک هواپیمای تجاری است. بازرسان عموماً یک چک‌لیست دقیق را دنبال می‌کنند و همه جنبه‌های هواپیما را به‌دقت بررسی می‌کنند، از موتور گرفته تا ارابه فرود و خروجی‌های اضطراری. بازرسان هر یافته‌ای را ثبت می‌کنند و اطمینان می‌دهند که هرگونه نقص، قبل از اجازه پرواز به هواپیما اصلاح می‌شود.

در این سناریو، رویه‌های استاندارد شده و خطوط روشن اختیارات فقط به کارایی مربوط نمی‌شود. آنها در مورد تضمین ایمنی صدها مسافر هستند. آیا می‌توانیم به موقعیتی فکر کنیم که انحراف از رویه و دستورالعمل‌ها، حتی اندک، می‌تواند چه عواقب فاجعه باری داشته باشد؟

مزایای بالقوه سبک رهبری بوروکراتیک

سؤال بعدی این است که مزایای بالقوه رهبری بوروکراتیک چیست؟ در حالت کلی می‌توان مزایای سبک رهبری بوروکراتیک را در ۴ مورد تقسیم بندی کرد:

• یکنواختی و هماهنگی و پیش‌بینی‌پذیری: یکنواختی و هماهنگی و پیش‌بینی‌پذیری تضمین می‌کند که وظایف هر بار به یک‌شکل انجام شده و خطاها کاهش و کارایی بهبود می‌یابد.
• انصاف و بی‌طرفی: مورد دوم در خصوص انصاف و بی‌طرفی  است؛ یعنی تصمیمات بر اساس معیارهای عینی، جلوگیری از تبعیض و طرف‌داری اخذ می‌شوند.
• کارایی و تخصص: مورد سوم در خصوص کارایی و تخصص است؛ یعنی تقسیم کار به افراد این امکان را می‌دهد که در زمینه‌های خاص تخصص داشته باشند.
• ثبات و کنترل: و نهایت مورد چهارم ثبات و کنترل است سبک رهبری بوروکراتیک یک محیط پایدار و قابل‌پیش‌بینی را فراهم می‌کند و به سازمان‌ها اجازه می‌دهد تا در محیط‌های پیچیده یا بسیار تنظیم شده به طور مؤثر عمل کنند.
  
  

معایب بالقوه سبک رهبری بوروکراتیک

از طرفی سبک رهبری بوروکراتیک مطمئناً دارای معایب و اشکالات بالقوه‌ای است که می‌توان آنها را در ۴ مورد تقسیم بندی کرد:

• سختی و انعطاف‌ناپذیری: مورد اول در خصوص سختی و انعطاف‌ناپذیری است. رعایت دقیق قوانین در سبک رهبری بوروکراتیک می‌تواند خلاقیت و نوآوری را خفه کند.
• تصمیم‌گیری کند: مورد دوم در خصوص تصمیم‌گیری کند است شفاف است که ساختارهای سلسله‌مراتبی می‌توانند روند تصمیم‌گیری را کند کنند.
• فقدان توانمندسازی کارکنان: مورد سوم در خصوص عدم توانمندسازی کارکنان در سبک رهبری بوروکراتیک  است. این امر موجب می‌شود کارکنان احساس ناتوانی و بی‌انگیزگی کنند.
• نوار قرمز و ناکارآمدی: و در نهایت مورد چهارم در خصوص ناکارآمدی سبک رهبری بوروکراتیک است. کاغذبازی بیش از حد و رویه‌های پیچیده می‌تواند منجر به تأخیر و ناامیدی شود.
  
  

سبک رهبری بوروکراتیک چه زمانی مؤثر است؟

اما سؤال بعدی این است چه زمانی سبک رهبری بوروکراتیک مؤثرتر است؟ در حالت کلی می‌توان گفت در سازمان‌ها یا بخش‌هایی که در آن‌ها موارد زیر بر اولویت دارند سبک رهبری بوروکراتیک اولویت اول است:

• مورد اول، سازمان‌هایی هستند که ایمنی و انطباق بسیار مهم هستند. برای مثال نیروگاه‌های هسته‌ای، خطوط هوایی، مراقبت‌های بهداشتی یا مؤسسات مالی. در این نوع سازمان‌ها یکنواختی و هماهنگی و پایبندی به رویه‌ها به معنای واقعی کلمه، یک امر حیاتی است.
• مورد دوم در خصوص سازمان‌هایی است که وظایف روتین غالب هستند. چرا که سازمان‌هایی با وظایف تکراری زیاد می‌توانند از فرایندهای استاندارد و نقش‌های روشن بهره‌مند شوند.
• مورد سوم در خصوص سازمان‌هایی است رعایت اصل انصاف و بی‌طرفی ضروری است. برای مثال سازمان‌های دولتی و مجری قانون و یا سیستم‌های قضایی به درجه بالایی از بی‌طرفی و پایبندی به روند قانونی نیاز دارند.
• مورد چهارم در خصوص سازمان‌هایی است ثبات و پیش‌بینی‌پذیری ارزش دارد. سازمان‌هایی که در حوزه صنایع پایدار فعالیت می‌کنند و یا افق‌های برنامه‌ریزی آنها بلندمدت هست می‌توانند از پیش‌بینی‌پذیری رهبری بوروکراتیک بهره‌مند شوند.
  
  

رهبران بوروکراتیک در عمل

در بخش سوم پادکست نمونه‌های واقعی از رهبران سیاسی و کارآفرینی که از سبک رهبری بوروکراتیک استفاده کرده‌اند را بررسی خواهیم  کنیم. به‌خاطر داشته باشید که اکثر رهبران به طور انحصاری به یک سبک پایبند نبودند. آنها اغلب بسته به موقعیت، رویکردهای مختلفی را با هم ترکیب می‌کردند.

رهبران سیاسی با سبک رهبری بوروکراتیک

• ماکس وبر: وبر معتقد بود بوروکراسی، به دلیل ماهیت مبتنی بر قانون و رویه‌های مشخص خود، به طور بالقوه می‌تواند عدالت و برابری را ارتقا دهد. او بوروکراسی را به عنوان یک سیستم عقلانی و کارآمد می‌دید که در آن تصمیمات بر اساس قوانین و نه روابط شخصی یا ترجیحات فردی گرفته می‌شوند. این امر می‌تواند به کاهش تبعیض و سوگیری کمک کند و فرصت‌های برابرتری را برای افراد فراهم آورد.
• اتو فون بیسمارک: بیسمارک دولتمرد پروس که آلمان را در قرن ۱۹ میلادی متحد کرد. سبک رهبری او بر نظم، انضباط و پایبندی به قوانین تاکید داشت. او یک دولت و ارتش بسیار ساختاریافته ایجاد کرد که به ظهور آلمان به عنوان یک قدرت بزرگ کمک کرد. اتو فون بیسمارک، صدر اعظم آهنین آلمان، استاد سیاست واقعی (Realpolitik) بود. وی رویکردی عملگرا و اغلب بی رحمانه به سیاست داشت.

  سبک رهبری بوروکراتیک بیسمارک ثبات و کنترل لازم را برای مدیریت یک کشور پیچیده و به سرعت در حال تغییر فراهم کرد. با این حال، تاکید او بر نظم و انضباط هزینه داشت. او مخالفت ها را سرکوب و آزادی های فردی را محدود کرد و یک ساختار قدرت بسیار متمرکز ایجاد کرد.

• لی کوان یو: و یا لی کوآن یو اولین نخست‌وزیر سنگاپور، با ترکیبی از برنامه‌ریزی اقتصادی، مهندسی اجتماعی و اجرای سخت قوانین، سنگاپور را از یک کشور درحال‌توسعه به یک کشور جهان اول تبدیل کرد. لی کوآن یو یک سیستم شایسته‌سالار را اجرا و بر آموزش تأکید کرد و فرهنگ سخت‌کوشی و انضباط را ترویج داد. او فساد را سرکوب و سرمایه‌گذاری هنگفتی در زیرساخت‌ها انجام داد و محیطی مناسب برای تجارت ایجاد کرد.

  سبک رهبری بوروکراتیک لی کوآن یو جامعه‌ای بسیار کارآمد و مرفه ایجاد کرد. بااین‌حال، با محدودیت‌هایی در آزادی‌های شخصی نیز همراه بود. او آزادی بیان و مخالفان سیاسی را محدود و یک نظم اجتماعی سخت‌گیرانه را اجرا کرد. تجربه سنگاپور، تبادل بین توسعه اقتصادی و آزادی‌های فردی را برجسته می‌کند.

• آنگلا مرکل: آنگلا مرکل صدراعظم سابق آلمان به‌خاطر رویکرد آرام، عمل‌گرا و روشمند خود در رهبری شناخته شده است. او بر اجماع‌سازی، تصمیم‌گیری مبتنی بر شواهد و پایبندی به قوانین و رویه‌ها تأکید داشت.

  برای مثال در طول بحران منطقه یورو، مرکل نقش کلیدی در مذاکره بسته‌های اقتصادی برای کشورهای درگیر؛ مانند یونان و ایرلند داشت. او بر تدابیر سخت‌گیرانه ریاضتی در ازای کمک مالی اصرار داشت. سبک رهبری بوروکراتیک مرکل در زمان بحران توانست بین ذی‌نفعان مختلف اجماع ایجاد کند و یکپارچگی پروژه اروپایی را حفظ کند. بااین‌حال، تأکید او بر اقدامات ریاضتی نیز به دلیل تشدید مشکلات اقتصادی در برخی کشورها مورد انتقاد قرار گرفت.

رهبران کارآفرین با سبک رهبری بوروکراتیک

و در میان رهبران دنیای کارآفرین می‌توان از

• ری کراک: ری کراک نام برد با اینکه وی خالق مک‌دونالد نبود؛ ولی آن را به امپراتوری جهانی فست‌فود تبدیل کرد. او این کار را با استانداردسازی تمام فرایندهای رستوران، از منو گرفته تا مراحل پخت‌وپز و پروتکل‌های خدمات مشتری انجام داد. این به مک‌دونالد اجازه داد تا ثبات و کیفیت را در بسیاری از شعبات خود حفظ کند.
• هنری فورد: و یا هنری فورد صنعت خودرو را با ادغام خط مونتاژ متحول کرد این امر موجب شد تا تجارت وی متحول و هزینه‌ها کاهش یابد.
• جف بزوس: جف بزوس یک رویکرد مبتنی بر داده را در کسب‌وکار آمازون پیاده کرد که برای تصمیم‌گیری به‌شدت به داده‌ها متکی است.
  
  

ایجاد تعادل بین نقاط قوت و ضعف سبک رهبری بوروکراتیک

حال در بخش چهارم پادکست به این سؤال جواب خواهیم داد که چگونه می‌توانیم از نقاط قوت سبک رهبری بوروکراتیک استفاده کنیم و درعین‌حال نقاط ضعف آن را کاهش دهیم؟

 جواب این سؤال این است؛  کلید سبک رهبری بوروکراتیک مؤثر، یافتن نقطه تعادل مناسب است. در اینجا چند استراتژی برای این موضوع ارائه خواهیم داد:

• توانمندسازی در ساختار: در قدم اول، اقدام به توانمندسازی در ساختار سازمان خود کنید. به کارمندان استقلال و اختیار تصمیم‌گیری در چارچوب قوانین و رویه‌های تعیین شده ارائه دهید.
• درخواست بازخورد: در قدم دوم کارکنان را تشویق کنید تا در مورد فرایندهای موجود بازخورد ارائه داده و نقاط قابل‌بهبود را پیشنهاد دهند.
• به طور منظم فرایندها را بررسی و به‌روز کنید: در قدم سوم، اطمینان حاصل کنید که قوانین و رویه‌ها همچنان مرتبط و مؤثر هستند. اگر آنها در راستای هدف سازمان نیستند از اصلاح یا حذف آنها واهمه‌ای نداشته باشید.
• ترویج فرهنگ نوآوری: در قدم چهارم، کارکنان را تشویق کنید تا ایده‌ها و رویکردهای جدید را حتی در یک محیط ساختاریافته تجربه کنند.
• توسعه هوش عاطفی: در قدم پنجم، رهبران باید مهارت‌های هوش هیجانی خود را برای برقراری ارتباط مؤثر، ایجاد روابط و مدیریت تعارض توسعه دهند.
• برنامه‌های آموزشی: و در نهایت در قدم ششم، به کارکنان کمک کنید تا نیاز به مقررات را درک کنند. به کارکنان کمک کنید مهارت‌های بیشتری آموخته تا به آنها اجازه دهد رویکرد مشارکتی بیشتری در سازمان داشته باشند.
  
  

نتیجه‌گیری سبک رهبری بوروکراتیک

در پایان پادکست می‌توان نتیجه‌گیری کرد که  ویژگی‌های خاص سبک رهبری بوروکراتیک را می‌توان در هفت مورد دسته‌بندی کرد:

1. خطوط روشن اختیار: سلسله‌مراتبی به‌خوبی تعریف شده با روابط گزارش‌دهی واضح.
2. کانال‌های ارتباط رسمی: ارتباطات از طریق کانال‌های ایجاد شده، اغلب به‌صورت مکتوب جریان می‌یابد.
3. قوانین و رویه‌های استاندارد: قوانین و رویه‌ها مستند شده و به طور مداوم اعمال می‌شوند.
4. تأکید بر قوانین و مقررات: پایبندی به قوانین به‌شدت اجرا می‌شود.
5. تصمیم‌گیری متمرکز: تصمیمات معمولاً در بالای سازمان گرفته می‌شود.
6. نقش‌های تخصصی: افراد بر اساس تخصص خود نقش‌ها و مسئولیت‌های خاصی دارند.
7. مستندات دقیق: سوابق بادقت نگهداری می‌شوند.

و همچنین در مورد مزایای رهبری بوروکراتیک می‌توان ۳ مورد را به صراحت بیان کرد:

1. بهبود بهره‌وری عملیاتی: با اجرای استانداردها و یکنواختی و هماهنگی، صاحبان مشاغل قادر به تولید کالا یا خدمات با هزینه کمتر هستند.
2. کاهش تعارض در محل کار: خط‌مشی‌ها و رویه‌های شفاف تضمین می‌کند که با هر کارمند یکسان رفتار می‌شود.
3. انطباق با مقررات و سیاست‌های سازمان

در مقابل معایب سبک رهبری بوروکراتیک را می‌توان در ۳ مورد خلاصه کرد :

1. سرکوب نوآوری
2. وجود خط‌قرمزهای مشخص در سازمان‌های بوروکراتیک با تعداد زیادی از قوانین و رویه‌ها
3. سرکوب انگیزه کارکنان

و در نهایت سبک رهبری بوروکراتیک  را می‌توان در ۵ مورد مشخص پیشنهاد و توصیه کرد:

1. در سازمان‌های بزرگ: جایی که هماهنگی و کنترل ضروری است.
2. در محیط‌های پایدار: جایی که تغییرات کند و قابل‌پیش‌بینی است.
3. در سازمان‌هایی با وظایف روتین: جایی که کارایی و ثبات در اولویت است.
4. در صنایع با مقررات بسیار بالا: جایی که رعایت قوانین و مقررات حیاتی است.
5. در سازمان‌هایی که انصاف و بی‌طرفی ضروری است.

همان‌طور که در قسمت‌های قبلی پادکست اشاره کردیم، هیچ سبک رهبری در سطح جهانی بر دیگری برتری ندارد. سبک رهبری خودکامه، سبک رهبری دموکراتیک، سبک رهبری آزادانه و سبک رهبری تحول‌آفرین، سبک رهبری بوروکراتیک هریک در موقعیت و شرایط خاص خود بهترین گزینه برای انتخاب و اعمال هستند. بهترین رهبران کسانی هستند که می‌توانند سبک رهبری خود را با شرایط خاص و نیازهای تیم خود تطبیق دهند.

در قسمت هفتم سری پادکست‌های سبک رهبری، ما در خصوص سبک رهبری کاریزماتیک صحبت خواهیم پرداخت. مزایا و معایب آن را بررسی می‌کنیم، نمونه‌های واقعی و راهنمایی‌های عملی در مورد نحوه استفاده مؤثر از آن را ارائه خواهیم داد.

من حسین علی‌محمدی میزبان شما در پادکست امروز بودم  امیدوارم این قسمت از پادکست، بینش‌های ارزشمند و ابزارهای عملی را برای ارتقای قابلیت‌های رهبری در اختیار شما قرار داده باشد. به یاد داشته باشیم، رهبری واقعی در مورد قدرت یا اقتدار نیست، بلکه در مورد خدمت، صداقت و تعهد واقعی برای ایجاد یک تفاوت مثبت است. این در مورد الهام بخشیدن به دیگران برای باور به چیزی بزرگ‌تر از خودشان و توانمندسازی آنها برای دستیابی به نتایج خارق‌العاده است.

از اینکه در این قسمت از  [پادکست لیدرشیپ مستری با عنوان سبک رهبری بوروکراتیک] با ما همراه بودید سپاسگزارم. لطفاً ما را در پلتفرم‌های پادکست مانند کست باکس، شنوتو و یوتیوب دنبال کنید و نظرات خود را با ما در میان بگذارید. بازخورد شما به ما کمک خواهد کرد با شنوندگان بیشتری در تعامل باشیم و کیفیت پادکست‌ها را بهبود ببخشیم.

همچنین، برای اطلاع از مقاله‌ها، منابع و اطلاعات بیشتر در مورد رهبری استراتژیک، سری به وب‌سایت ما به آدرس [https://hosseinalimohammadi.com] بزنید. همچنین می‌توانید در رسانه‌های اجتماعی با ما ارتباط برقرار کنید. امیدوارم این قسمت، «بینش‌های ارزشمند و استراتژی‌های عملی برای رهبری» به شما ارائه کرده باشد. به یاد داشته باشید، رهبری یک سفر است، نه یک مقصد.  با ما همراه باشید.