قدرت بخشش و صلح: درس‌های نلسون ماندلا از زندان تا ریاست‌جمهوری

بیل کلینتون  در خصوص اوج عظمت نلسون ماندلا و اینکه او درعین‌حال که سیاستمداری سرسخت بود و هم شخص دلسوز که علی‌رغم حبس طولانی‌مدتش هرگز علاقه‌اش را به جنبه‌های شخصی زندگی و یا استعدادهایش برای نشان‌دادن عشق، دوستی و مهربان از دست نداد. می‌گوید: «در سال ۱۹۹۸ در هنگام ملاقات با وی به او گفتم:

می‌دانم که کار بزرگی انجام دادی که از زندانبانانت خواستی در مراسم آغاز دوره ریاست‌جمهوری‌ات شرکت کنند؛ اما آیا واقعاً از کسانی که به زندان انداختند نفرت نداشتی؟ او پاسخ داد: البته که داشتم. سال‌ها از آنان نفرت داشتم. آنان بهترین سال‌های عمرم را گرفتند.

مرا اذیت و آزار جسمی و روحی کردند. بزرگ‌شدن بچه‌هایم را ندیدم. از این افراد نفرت داشتم؛ اما یک روز که در معدن سنگ کار می‌کردم و سنگ‌ها را می‌شکستم فهمیدم که آن‌ها همه چیز را از من گرفته بودند جز قلب و روحم را. این‌ها را نمی‌توانستند بدون اجازه من بگیرند. تصمیم گرفتم آن‌ها را از دست ندهم.

سپس چشمش را به من دوخت، لبخند زد و گفت: تو هم همین‌طور، نباید اجازه بدهی. بعد ازآنکه نفس عمیقی کشیدم، سؤال دیگری از او پرسیدم، وقتی آخرین بار از زندان بیرون می‌آمدی، احساس نکردی که نفرت دوباره در درون تو زنده شده باشد؟

او گفت: «چرا، برای لحظه‌ای این احساس به من دست داد؛ اما به خودم گفتم آنان ۲۷ سال کامل مرا نگه داشته‌اند و اگر همچنان از آنان متنفر باشم، مثل این است که همچنان مرا در حبس نگه داشته باشند. می‌خواستم آزاد و رها باشم و ازاین‌رو گذاشتم نفرت دور شود. دوباره تبسم کرد.»

آنچه نلسون ماندلا بعد از به دست‌گرفتن قدرت در مه ۱۹۹۴ انجام داد، از جهت دوراندیشی و اعتدال قابل‌ملاحظه است. او ماجرایی را که می‌توانست با خشونت، اضطراب، توقف و کندی همراه باشد و برای نسل‌های دراز در آینده زخم‌هایی مرهم‌ناپذیر بر جای گذارد، با تکه بر درایت و تعادل خود و هم‌رزمانش، به صورتی نسبتاً آرام و صلح‌آمیز و دلپذیر به‌پیش برد.

نلسون ماندلا در آغاز کار دولتش، ۱۰ تن از فرماندهان پیشین اومکونتو وی سیزوی، شاخه نظامی کنگره ملی آفریقا را در ارتش آفریقای جنوبی درجه ژنرالی داد؛ اما از جهت آنکه ترس و وحشت سفیدان فروکش کند، ژنرال جورج می رینگ، فرمانده ارتش در رژیم آپارتاید را در سمت خود ابقا کرد.

سیفیوه نیاندا، رئیس ستاد کل شاخه نظامی کنگره ملی به معاونت ژنرال می رینگ منصوب شد، اما از جهت آنکه معیارها و استانداردهای محکم ارتش آفریقای جنوبی محترم شمرده شود، او پس از طی یک دوره آموزشی نظامی سه‌ساله در این پست مستقر خواهد شد.

نلسون ماندلا گرچه به‌آسانی می‌توانست در انتخابات پیروز شود و به‌تنهایی قدرت را در دست گیرد، در مذاکرات پیش از انتخابات با گروه‌های دیگر سیاسی موافقت کرد که برای پنج سال یک دولت وحدت ملی تشکیل شود و همه احزاب اصلی در آن شرکت داشته باشند.

به حدود یک و نیم‌میلیون نفر کارمند دولت و مأموران امنیتی اطمینان داده شد که بر سرکار باقی خواهند ماند و به هیچ صورت موجی از پاک‌سازی که ناگزیر جنبه انتقامی و نامعقول خواهد گرفت و سازمان‌های عمومی را از کارشناسان و کارکنان باتجربه و موردنیاز محروم خواهد کرد – در دستگاه‌های کشوری و لشکری به راه نخواهد افتاد. وزیر اقتصاد دولت دی کلرک، درک کیز، در پست خود ابقا شد تا وحشت سرمایه‌گذاران خارجی و داخلی از شایعه همکاری کنگره ملی آفریقا با کمونیست‌ها از بین برود. کریس استالس، رئیس مورداحترام بانک مرکزی نیز از مقامات دیگری بود که تغییر نکرد.

نلسون ماندلا حتی تا به آنجا پیش رفت که علی‌رغم درخواست اکید اتحادیه‌های کارگری و دانشجویی از اعلام ۱۶ ژوئن، هجدهمین سالگرد کشتار سووتو، به‌عنوان تعطیلی رسمی خودداری کرد. وی اعلام کرد: «این روز دیگر روزی برای اعتراض اکثریتی رانده شده نیست. تلاش ماندلا بر استقرار آرامش و روحیه تفاهم و همکاری است. او که بلافاصله پس از فروپاشی نظام شعار داد: «بگذار آنچه گذشتهاست بگذرد»

در ۱۹۹۹، وقتی نلسون ماندلا قصد داشت از سیاست و خدمات فعال دولتی بازنشسته شود و سکان رهبری را به تابو مبکی، رئیس‌جمهوری منتخب جدید و جانشین خود واگذار کند چنین گفت: «من، به سهم ناچیز خویش، وظایفم را نسبت به کشورم و مردم کشورم انجام داده‌ام.» خبرنگاری در همان زمان نوشت که این فروتنی بیش‌ازاندازه ماندلا کار را بر جانشین او سخت خواهد کرد، زیرا تابو مبکی هرگز نمی‌تواند تصور کند که ازلحاظ موقعیت معنوی و بین‌المللی حتی به گرد ماندلا برسد.

درواقع این زندان ۲۷ ساله نلسون ماندلا بود که به او آن‌قدرت و ارزش اخلاقی را داد که به هم رزمان سیاه خود بقبولاند که راه درست، برقراری صلح با سرکوبگران پیشین خویش است. در ۱۹۹۴ چهار سال پس آزادی نلسون ماندلا از زندان، نخستین انتخابات همه نژادی آفریقای جنوبی، برخلاف غالب پیش‌بینی ها در محیطی نسبتا آرام و دور از خشونت و خونریزی برگزار شد.

دولت آپارتاید داوطلبانه قدرت را به حزب آقای ماندلا، کنگره ملی آفریقا واگذار کرد. طغیان سفیدان نژادپرست یا ناسیونالیست های زولو، بر خلاف انتظار هرگز اتفال نیفتاد. نلسون ماندلا پس از رسیدن به قدرت، «مبشر صلح و آشتی شد و بر تدوین یکی از لیبرال ترین و دموکراتیک ترین قوانین اساسی آفریقا نظارت کرد.»

کوتاه سخن آنکه، وضعیتی را که از هر نظر آبستن بروز کشمکش و خشونت و انتقام گیری و سقوط به ورطه ای بدتر از گذشته بود، به مسیری آرام و مسالمت‌آمیز و تا حد امکان سازنده و رو به‌پیشرفت و تعالی انداخت. پس از ۵ سال نیز با موقعیت و حیثیت انسانی و اخلاقی سرشاری که از مرزهای کشورش تجاوز کرده و در دل انسان‌های شریف سراسر جهان جاافتاده بود ترک مقام و قدرت گفت.«بدیهی است برای هر جا نشینی دشوار بود که به آن‌هاله قدیس گونه دست یابد و آقای تابومبکی هم وضعی متفاوت نداشت.