سبک رهبری مستبدانه (سبک رهبری خودکامه)

تعریف سبک رهبری مستبدانه

اما سبک رهبری استبدادی دقیقاً چیست؟ در یک تعریف بسیار ساده، رهبری استبدادی، یک نوع سبک رهبری است که در آن رهبر دارای اختیار مطلق و قدرت تصمیم‌گیری است و سیاست‌ها، رویه‌ها و استراتژی‌ها را با حداقل اعضای تیم دیکته می‌کند.

در این نوع سبک رهبری مشارکت در پایین‌ترین سطح خود قرار دارد و بیشتر یک دستورالعمل از بالابه‌پایین است. درک رهبری استبدادی، به‌ویژه مدل «فرماندهی و کنترل» آن، بسیار مهم است چرا که در این نوع سبک رهبری، رهبر در همه‌جا ظاهر می‌شود، از اتاق‌های هیئت‌مدیره گرفته تا میدان‌های جنگ.

برای مثال به یک ژنرال در ساختار نظامی فکر کنید. ژنرال استراتژی را تعیین می‌کند، دستوراتی را صادر می‌کند و انتظار دارد که آنها دقیقاً دنبال شوند. در این مدل، ارتباطات اغلب یک‌طرفه جریان دارد؛ یعنی از رهبر به تیم. این نوع ساختار قدرت، لزوماً به این معنا نیست که رهبران در این نوع سبک رهبری چهره‌ای ظالمانه دارند. بلکه بیشتر در مورد نحوه تمرکز قدرت در راس هرم است.

حال یک ژنرال نظامی را در حین نبرد تصور کنید. این نوع رهبران برای بحث‌های بی‌پایان یا برگزاری جلسات کمیته وقت ندارند. آنها نیاز به برقراری تماس‌های سریع و قاطع دارند و این فرامین باید فوراً اجرا شوند. این جوهر فرماندهی و کنترل است. دستورات صادر می‌شود، و زیردستان اجرا می‌کنند. یک زنجیره فرمان بسیار واضح وجود دارد و انحراف از این زنجیره معمولاً غیرقابل‌تحمل است.

و یا به موقعیت‌های پرفشار، مثل اتاق‌های اورژانس فکر کنید. شک مسئول درآن‌واحد، باید تصمیمات حیاتی را سریع و کارآمد اجرا نماید و یا برخی از سایت‌های ساخت‌وساز یا خطوط تولید نیز ممکن است بر اساس این مدل کار کنند، به‌خصوص زمانی که ایمنی در اولویت قرار دارد. تمرکز بر سرعت، کارایی و پایبندی بی‌وقفه به پروتکل‌ها ویژگی این نوع سبک رهبری است.

فرماندهی و کنترل می‌تواند در مواقع بحران یا هنگام برخورد با وظایف بسیار ساختاریافته مؤثر باشد. تصمیم‌ها به‌سرعت گرفته می‌شوند، ابهام به حداقل می‌رسد و همه دقیقاً می‌دانند که از آنها چه انتظاری می‌رود.

اما با همه ویژگی‌های مثبت، جنبه‌های منفی آن قابل‌کتمان نیست. در این نوع سبک رهبری خلاقیتی در کار نیست، روحیه کارکنان می‌تواند به‌شدت کاهش یابد و مهم‌تر اینکه احتمال فرسودگی شغلی وجود دارد. اگر رهبر اشتباه کند، فرصت کمی برای اصلاح مسیر وجود دارد؛ زیرا مخالفت اغلب سرکوب می‌شود.

به این عبارت فکر کنید، “یک رهبر فقط به‌اندازه اطلاعاتش خوب است.” در فرماندهی و کنترل، این اطلاعات اغلب فیلتر و پاک‌سازی می‌شوند، زیردستان ممکن است از ارائه اخبار بد یا به چالش کشیدن مفروضات رهبر بترسند. این می‌تواند منجر به تصمیم‌گیری یک رهبر بر اساس تصویری تحریف شده یا به‌دوراز واقعیت شود.

بنابراین، آیا سبک رهبری مستبدانه همیشه بد است؟ نه لزوماً. این یک ابزار است و مانند هر ابزاری، می‌توان از آن به طور مؤثر یا بی‌اثر استفاده کرد. نکته کلیدی این است که محدودیت‌های آن را درک کنیم و از آن به‌اندازه کافی و تنها زمانی استفاده کنیم که شرایط واقعاً آن را تضمین کند.

مزایای سبک رهبری مستبدانه

اکنون، قبل از اینکه به جنبه‌های منفی بپردازیم، اجازه دهید تصدیق کنیم که سبک رهبری مستبدانه می‌تواند در موقعیت‌های خاص به طرز باورنکردنی مؤثر باشد. وقتی سرعت بسیار مهم و خطرات زیاد است، توانایی تصمیم‌گیری سریع و بدون بحث‌های طولانی، می‌تواند یک مزیت بزرگ باشد. مزایای کلیدی در سه چیز خلاصه می‌شود: سرعت، وضوح، و مدیریت مؤثر بحران.

بیایید با سرعت شروع کنیم. دوباره به آن سناریوی اتاق اورژانس فکر کنیم. یک بیمار در حال پذیرش است و زمانی برای رأی‌گیری دموکراتیک در مورد بهترین اقدام وجود ندارد. دکتر اصلی باید تصمیمی را درآن‌واحد بگیرد. سبک رهبری مستبدانه، در این زمینه، نجات‌بخش است. دستورالعمل‌های واضح، اقدام فوری و بدون اتلاف وقت.

در مورد ویژگی دوم؛ یعنی وضوح؛ در محیط‌های بسیار ساختاریافته، جایی که وظایف تکراری هستند یا نیاز به رعایت دقیق پروتکل دارند، سبک رهبری مستبدانه می‌تواند وضوح مورد نیاز را ارائه دهد و یا در مورد یک سایت ساخت‌وساز با برنامه‌های مهندسی دقیق فکر کنید.

هدف در اینجا نوآوری نیست؛ بلکه اجرای بی‌عیب‌ونقص وظایف است. یک رهبر قوی و دستوردهنده تضمین می‌کند که هیچ ابهامی در مورد نقش‌ها، مسئولیت‌ها یا انتظارات وجود ندارد. مسلماً وضوح خطاها را کاهش می‌دهد، سردرگمی را به حداقل می‌رساند و عملیات را ساده می‌کند.

و یا در مورد سومین مزیت عمده سبک رهبری مستبدانه یعنی مدیریت بحران؛ در چنین شرایطی مردم اغلب به دنبال شخصی هستند که مسئولیت را بر عهده بگیرد، مسیر و جهت را ارائه دهد و اعتمادبه‌نفس را القا کند. یک رهبر خودکامه می‌تواند در این نقش قدم بگذارد و رهبری قوی و قاطع را که برای هدایت موقعیت لازم است، فراهم کند.

بهتر است کمی عمیق‌تر به جنبه مدیریت بحران بپردازیم، زیرا جزئی‌تر از دستورات صرف است. رهبران مستبد خوب، در یک بحران فقط دیکته نمی‌کنند. آنها به‌سرعت وضعیت را ارزیابی می‌کنند، اطلاعات ضروری را جمع‌آوری کرده و یک مسیر عمل واضح را تدوین می‌کنند. سپس، آن برنامه را به طور واضح و مختصر بیان کرده و به اطرافیان خود اطمینان و جهت می‌دهند.

بیایید با یک مثال از دنیای واقعی ادامه دهیم.  کاپیتان چزلی سالی سالنبرگر در سال ۲۰۰۹ پرواز ۱۵۴۹ US Airways را پس از توقف کامل هر دو موتور، در رودخانه هادسون فرود آورد. درحالی‌که او با کمک‌خلبان خود مشورت می‌کرد، اقدامات او قاطع و تزلزل‌ناپذیر بود.

او تصمیمات چندثانیه‌ای را بر اساس تخصص و تجربه خود گرفت و امنیت همه مسافران را تضمین کرد. این نمونه بارز رهبری خودکامه در شرایط بحرانی است. او زمانی برای مناظره یا حدس دوم نداشت و باید قاطعانه عمل می‌کرد.

یکی دیگر از موارد کلیدی در مدیریت بحران موضوع آمادگی است. در سبک رهبری مستبدانه مؤثر، به علت اینکه برنامه‌های اضطراری از قبل به‌خوبی تعریف شده، نقش‌ها و مسئولیت‌ها مشخص شده است. به‌این‌ترتیب، هنگامی که بحران رخ می‌دهد، همه می‌دانند چه کاری باید انجام دهند و به چه کسی باید گزارش دهند که امکان پاسخگویی سریع و هماهنگ را فراهم می‌کند.

و یا زمانی که لی لاکوکا، کرایسلر را در اواخر دهه ۱۹۷۰ بر عهده گرفت. شرکت در آستانه سقوط بود. او مسئولیت را بر عهده گرفت، تغییرات سریع و گسترده انجام داد، هزینه‌ها را کاهش داد و محصولات جدید را روانه بازار کرد. رویکرد استبدادی او، اگرچه برای برخی بحث‌برانگیز بود، اما برای نجات شرکت از ورشکستگی، ضروری بود.

بعید بود که او می‌توانست با ابزارهای دموکراتیک به این تغییرات دست یابد. این وضعیت نشان داد که در یک بحران، یک رویکرد استبدادی قوی می‌تواند برای ایجاد تغییرات سریع مورد نیاز ضروری باشد.

بنابراین، درحالی‌که سبک رهبری مستبدانه ممکن است بهترین انتخاب برای تقویت نوآوری یا توانمندسازی کارکنان در درازمدت نباشد، مزایای آن در سرعت، وضوح و مدیریت بحران غیرقابل‌انکار است. سؤال مثل همیشه این نیست که ذاتاً سبک رهبری مستبدانه خوب است یا بد، بلکه این است که آیا ابزار مناسبی در زمان مناسب است یا خیر.

معایب سبک رهبری مستبدانه

ما جنبه‌های مثبت سبک رهبری مستبدانه را بررسی کردیم؛ سرعت، وضوح، اثربخشی در بحران‌ها. اما بزرگ‌ترین مشکل سبک رهبری مستبدانه این است که می‌تواند خلاقیت را از بین برده، ورودی‌ها را محدود کرده و تیم را از بین ببرد.

وقتی مردم احساس می‌کنند که صدایی ندارند، ممکن است احساس کنند که کم‌ارزش و بی‌انگیزه هستند. روحیه ممکن است کاهش یابد و این می‌تواند برای کسب‌وکار و سازمان گران تمام شود.

در یک محیط استبدادی، ایده‌ها معمولاً در یک‌جهت یعنی از رهبر به پایین جریان دارد. این باعث ایجاد فرهنگی می‌شود که در آن زیردستان از به اشتراک گذاشتن افکار، پیشنهادات یا دیدگاه‌های جایگزین دلسرد می‌شوند.

این موضوع علاوه بر ایجاد ترس حاکی از زیرسؤال‌بردن قدرت رهبری در بین افراد، ممکن است این ذهنیت را هم ایجاد کنند که نظرات آنها ارزشی ندارد. باگذشت زمان، این می‌تواند منجر به ازدست‌دادن قابل‌توجهی از پتانسیل خلاق و تفکر نوآورانه در سازمان شود. این به معنی ازدست‌دادن هوش جمعی برای مدیریت تیم در سازمان می‌باشد.

حقیقت این است که یک تیم با تجارب و دیدگاه‌های متنوع، یک موتور قدرتمند برای حل مشکلات است. اما رهبری استبدادی با بستن کانال‌های ارتباطی و دلسرد کردن افکار مستقل، به طور مؤثری این موتور را از کار می‌اندازد.

موضوع کاهش روحیه و مشارکت کارکنان است. وقتی مردم احساس می‌کنند که صدایشان مهم نیست، آنها احساس مالکیت و تعهد خود را نسبت به سازمان از دست می‌دهند. آنها  به کار خود فقط به‌عنوان یک شغل نگاه می‌کنند، نه یک مشارکت معنادار. باگذشت زمان، این می‌تواند منجر به افزایش غیبت و کاهش بهره‌وری شود.

این کاهش روحیه به عدم مالکیت و پاسخگویی نیز مرتبط است. اگر کارمندان به‌سادگی از دستورات پیروی کنند، احتمال کمتری دارد که در قبال نتایج احساس مسئولیت کنند. اگر مشکلی پیش بیاید، آنها به‌راحتی می‌توانند با گفتن این جمله که “من فقط دستورالعمل‌ها را دنبال می‌کردم” خود را از زیر بار مسئولیت خالی کنند. این عدم پاسخگویی می‌تواند فرهنگ رضایت را ایجاد کند و مانع از توانایی سازمان برای درس‌گرفتن از اشتباهاتش شود.

رهبران مستبد با محدودکردن ورودی تیم، خطر تصمیم‌گیری بر اساس اطلاعات و یا فرضیات ناقص را افزایش می‌دهند. طیف متنوع‌تری از دیدگاه‌ها می‌تواند به شناسایی مشکلات بالقوه، به چالش کشیدن مفروضات و اطمینان از درنظرگرفتن همه عوامل مرتبط، قبل از تصمیم‌گیری کمک کند.

از طرفی سبک رهبری مستبدانه موجب عدم شکل‌گیری فرایند جانشین‌پروری در سازمان می‌شود. رهبری استبدادی با خفه کردن تفکر مستقل و تصمیم‌گیری، زیردستان را از توسعه مهارت‌ها و تجربه‌های مورد نیاز برای تبدیل‌شدن به رهبران مؤثر باز می‌دارد. این اقدام در آینده می‌تواند خلأ رهبری را در سازمان ایجاد کرده و حفظ موفقیت را در طولانی‌مدت دشوار کند.

برای مثال شرکت Blockbuster که با ظهور نتفلیکس و سرویس‌های استریم مواجه بود. به‌جای انطباق با واقعیت‌های جدید بازار و استفاده از فناوری‌های جدید، رویکرد فرمان و کنترل را انتخاب کرد و این منجر به نادیده‌گرفتن چشم‌انداز در حال تغییر و نیاز به ایده‌های جدید شد.

مدیریت همچنان توسط یک سبک مدیریت خودکامه از بالابه‌پایین هدایت می‌شد که هر ایده‌ای، خارج از دایره داخلی را خفه می‌کرد. نتیجه آن منجر به نابودی بلاک باستر شد چرا که آنها به علت رویکرد مدیریتی  خود قادر به انطباق با جهان در حال تغییر نبودند.

چه زمانی سبک رهبری مستبدانه مناسب است؟

اما سؤال کلیدی این است چه زمانی سبک رهبری مستبدانه مناسب است و چه زمانی باید از آن اجتناب کرد؟ در شرایط بحرانی، زمانی که تصمیم‌گیری سریع و حیاتی است، سبک رهبری مستبدانه می‌تواند بسیار مؤثر باشد و یا در شرایطی که نیازمند ساختار، رویه‌ها و خطوط شفاف پاسخگویی هستیم، رویکرد مستبدانه می‌تواند مفید باشد.

اما سازمان‌هایی که نیاز به نوآوری و خلاقیت دارند، سبک رهبری مستبدانه یک رویکرد ایده‌آل نیست. اگر نیاز داریم از هوش جمعی تیم خود استفاده کنیم، رویکرد مشارکتی به‌احتمال زیاد موفقیت‌آمیز خواهد بود و یا اگر می‌خواهیم مالکیت و مسئولیت را در میان تیم خود تشویق کنیم، رویکرد استبدادی جوابگو نخواهد بود.

نکته کلیدی در اینجا آگاهی از موقعیت است. یک رهبر موفق نیاز به ارزیابی دقیق زمینه، فوریت، مهارت‌های تیم خود و پیامدهای بالقوه سبک‌های مختلف رهبری دارد. به‌کارگیری کورکورانه سبک رهبری مستبدانه در موقعیتی که نیازی به آن نداریم، می‌تواند ویرانگر باشد.

برای این منظور در مرحله اول؛ باید درک عمیقی از مهارت‌ها و تخصص تیم خود ایجاد کنیم. کدام یک از افراد سازمان در محیط‌های پرفشار و سریع رشد می‌کند؟ و چه کسانی در محیط‌های باز و خلاقانه.

در مرحله دوم، بهتر است کانال‌های ارتباطی باز را در سازمان پرورش دهیم. درحالی‌که ممکن است تصمیمات نهایی را خودمان بگیریم، باید پذیرای بازخورد و اطلاعات تیم خود باشیم. این بدان معنا نیست که باید با همه چیز موافق باشیم، اما باید گوش کنیم و دیدگاه‌های مختلف را در نظر بگیریم.

و در نهایت، بهتر است سازگار باشیم. رهبری یک رویکرد واحد نیست. ما باید بتوانیم سبک رهبری خود را بر اساس موقعیت خاصی که با آن روبرو هستیم تنظیم کنیم. بهترین رهبران کسانی هستند که می‌توانند بر طیف وسیعی از سبک‌های رهبری  تسلط داشته باشند و آنها را به‌صورت استراتژیک به کار گیرند.

قانون متعادل‌سازی: تفاوت‌های ظریف سبک های رهبری

واقعیت این است رهبری استبدادی خالص به‌ندرت بکار رفته و اغلب همراه با سایر استراتژی‌های رهبری استفاده می‌شود. ما باید بتوانیم رویکرد خود را با نیازهای موقعیت کنونی تطبیق دهیم. همچنین باید تیم خود را بشناسیم و اطمینان حاصل کنیم کدام رویکرد برای آنها مؤثرتر است. رهبری عالی مستلزم خودآگاهی، انعطاف‌پذیری و تمایل به انطباق سبک خود بر اساس زمینه موقعیت و نیازهای تیم است.

گام مهم دیگر این است که هوش هیجانی خود را توسعه دهیم. این بدان معنی است که از احساسات خودآگاه باشیم، احساسات دیگران را درک کنیم و بتوانیم احساسات خود را به طور مؤثر مدیریت کنیم.

یک رهبر با هوش هیجانی بالا به‌راحتی می‌تواند اقدام به درک نیازهای تیم خود و تنظیم سبک رهبری خود نماید. از طرفی همدلی نیز بسیار مهم است. بهتر است خود را جای افراد تیم بگذاریم و سعی کنیم دیدگاه‌ها، چالش‌ها و آرزوهای آنها را درک کنیم. این به ما کمک می‌کند تا تصمیمات آگاهانه‌تری در مورد نحوه حمایت از آنها بگیریم.

در نهایت فراموش نکنیم که پیداکردن سبک رهبری در موقعیت‌ها و  شرایط متفاوت نیاز به زمان دارد و  این چیزی نیست که بتوانیم یک‌شبه به آن برسیم. این فرایند نیاز به یادگیری مداوم، تکرار، و بازخورد شخصی دارد.

حال بررسی کنید که  آیا به سبک رهبری خودکامه گرایش دارید؟ و چه زمانی استفاده از آن را مؤثر می‌دانید؟ به پروژه‌های فعلی و پویایی تیم خود فکر کنید و در نظر بگیرید که چگونه می‌توانید با رویکردی آگاهانه از سبک رهبری مستبدانه استفاده کنید تا هم نقاط قوت رهبری‌تان را افزایش دهید و درعین‌حال نقاط ضعف را به حداقل برسانید.

در قسمت سوم سری پادکست‌های سبک رهبری، ما عمیقاً به یکی از رایج‌ترین سبک‌های رهبری؛ رهبری دموکراتیک خواهیم پرداخت. مزایا و معایب آن را بررسی می‌کنیم، نمونه‌های واقعی و راهنمایی‌های عملی در مورد نحوه استفاده مؤثر از آن را ارائه خواهیم داد.

من حسین علی‌محمدی میزبان شما در پادکست امروز بودم از اینکه در این قسمت از  [پادکست لیدرشیپ مستری با عنوان سبک رهبری مستبدانه] با ما همراه بودید سپاسگزارم. لطفاً ما را در پلتفرم‌های پادکست مانند کست باکس، شنوتو و یوتیوب دنبال کنید و نظرات خود را با ما در میان بگذارید. بازخورد شما به ما کمک خواهد کرد با شنوندگان بیشتری در تعامل باشیم و کیفیت پادکست‌ها را بهبود ببخشیم.

همچنین، برای اطلاع از مقاله‌ها، منابع و اطلاعات بیشتر در مورد رهبری استراتژیک، سری به وب‌سایت ما به آدرس [https://hosseinalimohammadi.com] بزنید. همچنین می‌توانید در رسانه‌های اجتماعی با ما ارتباط برقرار کنید. امیدوارم این قسمت، «بینش‌های ارزشمند و استراتژی‌های عملی برای رهبری» به شما ارائه کرده باشد. به یاد داشته باشید، رهبری یک سفر است، نه یک مقصد.  با ما همراه باشید.

به یاد داشته باشید، رهبری یک سفر است، نه یک مقصد. همان‌طور که پیتر دراکر گفت: “مدیریت، انجام کارها به‌درستی است؛ رهبری انجام کارهای درست است.”